Η υιοθεσία στη Ελλάδα

• Γ.Ε.Λασθιωτάκης – Δικηγόρος Παρ’ Αρείω Πάγω,
• LLM Δημοσίου Δικαίου,
• Διαπιστευμένος Διαμεσολαβητής
• υ.Διδάκτωρ Νομικής
• Κιν.Τηλ. 6944387047

Στην χώρα μας προβλέπονται τρεις τρόποι υιοθεσίας : 

Α) Ιδιωτική υιοθεσία: αν ο ενδιαφερόμενος (ένα άτομο ή μια οικογένεια) υιοθετεί το παιδί κάποιου άλλου προσώπου,
Β) Υιοθεσία μέσω κρατικού ιδρύματος: αν ο ενδιαφερόμενος υιοθετεί ένα παιδί μέσω ενός κρατικού ιδρύματος και
Γ) Διακρατική υιοθεσία: αν ο ενδιαφερόμενος υιοθετεί ένα παιδί από το εξωτερικό.

 Η ιδιωτική υιοθεσία ουσιαστικά γίνεται χωρίς τη διαμεσολάβηση ιδρύματος ή κάποιας κοινωνικής υπηρεσίας. Η επαφή των θετών γονέων με τους βιολογικούς γίνεται ή απευθείας εάν γνωρίζονται ή μέσω κάποιου γνωστού που γνωρίζει τις δύο περιπτώσεις ή μέσω κάποιου δικηγόρου ή γυναικολόγου – που είναι και το πιο συνηθισμένο, είτε εν όσω το παιδί κυοφορείται είτε μετά τη γέννησή του. Στη συνέχεια ακολουθείται ακριβώς η ίδια διαδικασία με αυτή που ακολουθείται στις υιοθεσίες μέσω ιδρυμάτων: συναίνεση των δύο γονέων και δικαστήριο που επικυρώνει την υιοθεσία.

Απαραίτητες προϋποθέσεις για να ξεκινήσει η διαδικασία της υιοθεσίας ανηλίκου είναι: α) η ηλικία ενός εκ των δύο υποψηφίων θετών γονέων που επιθυμεί να υιοθετήσει ένα τέκνο να έχει συμπληρώσει το 30ο έτος της ηλικίας του και να μην έχει ξεπεράσει το 60ο έτος. Επίσης η διαφορά ηλικίας του με το ανήλικο τέκνο δεν πρέπει να είναι μικρότερη των 18 ετών και μεγαλύτερη των 50 ετών, β) οι θετοί γονείς δεν πρέπει να έχουν καταδικαστεί τελεσίδικα ή να εκκρεμεί σε βάρος τους ποινική δίωξη για τα αδικήματα εκείνα που επισύρουν έκπτωση από την γονική μέριμνα σύμφωνα με το άρθρο 1537 ΑΚ και γενικότερα να είναι ικανοί για δικαιοπραξία, γ) απαιτείται να έχουν τη δυνατότητα να καλύψουν τα βασικά έξοδα διατροφής , μόρφωσης και ιατρικής περίθαλψης του παιδιού διαθέτοντας επαρκείς γι’ αυτό οικονομικούς πόρους, δ) απαιτείται να έχουν καλή ψυχική, διανοητική και σωματική υγεία και ιδίως να μην πάσχουν από χρόνια μεταδιδόμενα νοσήματα, ε) είναι απαραίτητη η συμφωνία και των δύο συζύγων. Επιπλέον ένας άντρας ή μια γυναίκα έχει το δικαίωμα να υιοθετήσει παιδί χωρίς να είναι έγγαμος/η, στ) είναι απαραίτητη η συναίνεση του προς υιοθεσία ανήλικου τέκνου, αν αυτό έχει συμπληρώσει το 12ο έτος της ηλικίας του και ζ) η τελική συναίνεση των φυσικών γονέων δίδεται αφότου περάσουν τρεις μήνες από την γέννηση του παιδιού.
Ειδικότερα οι υποψήφιοι γονείς, εφόσον γνωρίζουν το παιδί προς υιοθεσία απαιτείται αρχικά να συντάξουν μια συμβολαιογραφική πράξη, στην οποία θα αναφέρεται η συναίνεση της φυσικής μητέρας για την προσωρινή φιλοξενία του παιδιού της από αυτούς. Κατόπιν οι υποψήφιοι θετοί γονείς καταθέτουν αίτηση και δικαιολογητικά την αρμόδια υπηρεσία, ήτοι την Διεύθυνση Κοινωνικής Μέριμνας στην Περιφέρειάς τους, με σκοπό να εκτιμηθεί η καταλληλότητά τους για τον ρόλο των θετών γονέων και αν η υιοθεσία είναι προς το συμφέρον του ανήλικου παιδιού. Η αρμόδια κοινωνική υπηρεσία αναζητά τους φυσικούς γονείς στην περιοχή της κατοικίας τους με σκοπό να ενεργηθεί και για εκείνους κοινωνική έρευνα και να συνταχθεί η αντίστοιχη έκθεση από τον κοινωνικό λειτουργό. Στην συνέχεια η αρμόδια κοινωνική υπηρεσία αποστέλλει στο δικαστήριο την έκθεση κοινωνικής έρευνας για τους θετούς και για τους φυσικούς γονείς και την βεβαίωση καταλληλότητας των υποψήφιων θετών γονέων. Μαζί με το πόρισμα κατατίθενται στο δικαστήριο ιατρικές εξετάσεις των υποψήφιων θετών γονέων, αποδεικτικά της περιουσίας τους, καταστάσεις μισθοδοσίας και τυχόν Ε9 (χωρίς να υπάρχει δέσμευση από εισοδηματικό κριτήριο), εκκαθαριστικό, πιστοποιητικό οικογενειακής κατάστασης και ποινικά μητρώα.   Σε περίπτωση που η υιοθεσία θα γίνει από μονογονέα δεν χρειάζεται ο υποψήφιος μονογονέας να αποδείξει ότι έχει εισοδήματα που έχει ένα έγγαμο ζευγάρι, αρκεί να μην είναι άνεργος και να τα εισοδήματά του να είναι ικανά για να διαβιεί ο ίδιος και το θετό του τέκνο .

Η υιοθεσία τελείται δικαστικά με σχετική αίτηση του υποψήφιου θετού γονέα ενώπιον του κατά τόπον αρμοδίου Πρωτοδικείου του υποψήφιου θετού γονέα κατά τη διαδικασία της εκουσίας δικαιοδοσίας εφόσον πληρούνται οι όροι του νόμου ( ΑΚ 1542- 1557) και εφόσον κρίνεται ότι η υιοθεσία γίνεται προς το συμφέρον του τέκνου (ΑΚ 1558). Στην επ’ ακροατηρίω διαδικασία παρίστανται επιπλέον οι βιολογικοί γονείς του τέκνου αφού έχουν συμπληρωθεί τρεις μήνες από τη γέννηση του τέκνου, οι οποίου συναινούν επισήμως στην υιοθεσία του τέκνου από τον υποψήφιο θετό γονέα ενώπιον του Δικαστηρίου. Επίσης συμπαρίσταται και ο τυχόν σύζυγος του υποψήφιου θετού γονέα, ο οποίος δηλώνει αυτοπροσώπως και τη δική του συναίνεση.
Τα αποτελέσματα της δικαστικής απόφασης για την υιοθεσία αρχίζουν αφότου αυτή γίνει τελεσίδικη. Κατά τα λοιπά με βάση απόρρητο απόσπασμα από το βιβλίο υιοθεσιών που τηρείται σε κάθε Πρωτοδικείο, συντάσσεται και η ληξιαρχική πράξη της υιοθεσίας με αίτηση του θετού γονέα μέσα σε ένα μήνα από την τελεσιδικία της δικαστικής απόφασης. Μετά την τελεσιδικία της απόφασης που απαγγέλει την υιοθεσία, η αρμόδια κοινωνική υπηρεσία έχει υποχρέωση για μια τριετία να παρακολουθεί και την προσαρμογή του παιδιού στο νέο του περιβάλλον (άρθρο 3 εδ. α του π.δ.226/1999).
Τέλος σε μια προσπάθεια του ο Έλληνας νομοθέτης να επιφέρει επίσπευση και απλούστευση των διαδικασιών υιοθεσίας, χαρτογράφηση των παιδιών που φιλοξενούνται στα ιδρύματα, των ίδιων των ιδρυμάτων αλλά και των υποψήφιων γονέων και να μειώσει το χρόνο αναμονής που έφτανε έως τα έξι χρόνια σε περιπτώσεις κρατικής υιοθεσίας, λειτουργώντας αποθαρρυντικά για πολλά ζευγάρια, αλλά και να μειώσει τις περιπτώσεις «παράνομων υιοθεσιών», εισήγαγε τον Νόμο 4538/2018 «Μέτρα προώθησης των Θεσμών της Αναδοχής και Υιοθεσίας και άλλες διατάξεις» . Στις καινοτομίες του νόμου αυτού είναι η δημιουργία του Εθνικού Συμβουλίου Αναδοχής και Υιοθεσίας, ως συμβουλευτικού – γνωμοδοτικού οργάνου, καθώς και του Εθνικού Μητρώου Ανηλίκων, στο οποίο θα εγγράφονται υποχρεωτικά όλα τα παιδιά που τοποθετούνται σε μονάδες προστασίας και φροντίδας, ή πρόκειται να τοποθετηθούν σε ανάδοχο γονέα με δικαστική απόφαση ή με σύμβαση ή πρόκειται να υιοθετηθούν, του Εθνικού Μητρώου Υποψήφιων Ανάδοχων Γονέων και Εγκεκριμένων Αναδοχών Ανηλίκων. Το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης διατηρεί επίσης Εθνικό Μητρώο Υποψήφιων Θετών Γονέων, ενώ αντίστοιχα ειδικά μητρώα υποχρεούνται να τηρούν και οι αρμόδιοι φορείς, όπως είναι οι μονάδες παιδικής προστασίας. Για πρώτη φορά  θεσπίζεται ανώτατο χρονικό όριο αναμονής για τις διάφορες φάσεις τέλεσης των διαδικασιών αναδοχής και υιοθεσίας, ενώ εισάγεται ο θεσμός της ανάθεσης διεξαγωγής της κοινωνικής έρευνας και σύνταξης της απαιτούμενης κοινωνικής έκθεσης σε πιστοποιημένους κοινωνικούς λειτουργούς. Απαραίτητη προϋπόθεση για την παράδοση του παιδιού στους υποψήφιους θετούς γονείς είναι η εγγραφή τους στο Εθνικό Μητρώο Υποψήφιων Θετών Γονέων.
Τέλος για πρώτη φορά παρέχεται η δυνατότητα να υιοθετούν παιδιά και εκείνοι που έχουν δικά τους, να υιοθετήσουν και οι έγγαμοι μετά τη συμπλήρωση τριών χρόνων γάμου, ανεξάρτητα από το αν έχει αποκλειστεί η δυνατότητά τους να αποκτήσουν δικά τους παιδιά , ενώ για πρώτη φορά παρέχεται το δικαίωμα στους άγαμους και σε αυτούς που συζούν χωρίς γάμο να υιοθετήσουν, αλλά πάντα με την έγκριση του δικαστηρίου.