Εξουσία

Ο αρχαίος πρόγονος είπε: «Η εξουσία είναι πυρά. Πρέπει να είναι κανείς τόσο κοντά, ώστε να μην καίγεται και τόσο μακριά ώστε να μην κρυώνει».

Σήμερα όμως δεν καλείται κανείς να φορέσει στολή αμιάντου, αλλά να μάθει μακροβούτια, γιατί η εξουσία δεν είναι κατ’ ουσία πυρά, αλλά  δεύτερη βιολογική μήτρα.

 Από την ώρα που γεννιόμαστε, στο κεφάλι όλων μας πέφτει η ανάγκη διαχείρισης εξουσίας, σαν διάδραση σε κεφάλι παιδιού, που αφού πρώτα το χαϊδεύουν, του μαθαίνουν πώς να σκέφτεται και όχι τι να σκέφτεται. Έχει να κάνει δηλαδή περισσότερο με τη μέθοδο, παρά με ιδεολογικά «κλισέ».

Η εξουσία, ως ιδιάζον και ξεχωριστό φαινόμενο, βρίσκεται έξω από όποιον νομικό κάλυκα και ομοίως έξω από την όποια νομικά διαφοροποιούμενη, κατά ιστορικές περιόδους, δομή κρατικής αντίληψης περί συντήρησης μέσω αυτής, της πολιτικής σταθερότητας.

Η εξουσία είναι συναγωνιζόμενο μέγεθος της δυναμικής, της πολιτικής πράξης και ομαλής διακυβέρνησης των σχέσεων, της διαπραγμάτευσης, της σύζευξης σε κοινό στόχο, της εμπέδωσης προς υλοποίηση της πολιτικής γνώσης, -και στην καλύτερη των περιπτώσεων- προς πραγμάτωση  δημοσίου προς επ΄ ωφελεία οράματος, όταν πρόκειται για άσκηση κρατικής.

Η εξουσία δεν είναι αρνητικός όρος, δεν είναι φραγμός ή βία ούτε καταπίεση ούτε κατ’ αντιπαράσταση αναμέτρηση δυνάμεων. Αν ήταν έτσι, θα είχε σπάσει μέχρι σήμερα σε χίλια κομμάτια και οι κοινωνίες θα την είχαν αποτινάξει. Ωστόσο είναι πάντα επιζητούμενη, γιατί παράγει αλήθεια, πραγματικότητα, πολιτικές πράξεις, υποστηρίζει με τις επεμβάσεις της τη συγκρότηση του κοινωνικού ιστού κι όχι την αποδόμησή του.

Η εξουσία δεν είναι ανθρωποφοβικός θεσμικός πέλεκυς, παγερός ή καυτός. Αντιθέτως, είναι ωφέλιμη πολιτική πρακτική, άσκηση νου και παιδείας, διότι η εξουσία ενυπάρχει σε κάθε συσχετισμό. Φιλμάρει την κάθε σχέση και την οριοθετεί αναλόγως με το κάθε φορά σχεσιακό δυναμικό της. Συνεπώς, δεν έχει καταγωγή από την κρατική διάρθρωση και δεν λειτουργεί βάσει εμπεδωμένων πολιτικών θεσμών και φορέων. Είναι αρχέγονα βιολογική ανάγκη, κοινωνιολογικά εμπεδωμένη, διαρρέει όλο το κοινωνικό πλέγμα και αναβράζει παντού: Έτσι, λειτουργούσα εξουσία διαπιστώνεται και στις υπό προσπάθεια θεσμικές σταθερές μέσα στην οικογένεια, στις υπό προθεσμία σχέσεις εργοδοτών κι εργαζομένων, στη σχέση του εκπαιδευτή με τον εκπαιδευόμενο, στη σχέση του εραστή με την ερωμένη του, στη σχέση του κατόχου με το κατοικίδιό του.

Ως εξουσιάζων, βλέπει κανείς ανεστραμμένη την πυραμίδα των συσχετισμών, και σ’ αυτήν την πυραμίδα ο εξουσιάζων είναι μοιραία από  κάτω. Για τον Μένανδρο του τετάρτου προ Χριστού αιώνα, από ηθικής: «Είς εστί δούλος οικείας, ο δεσπότης». Για τη σύγχρονη πολιτική φιλοσοφία, που συντέμνουσα, δεν απέχει: Μόνον από εκεί (κάτω από τη βάση) ο εν δυνάμει εξουσιάζων μπορεί να έχει πραγματιστική και πλέον καθολική άποψη για το όλον, το οποίον υπέρκειται και καλείται να στηρίξει.

Συνήθως στους νόμους της Φυσικής επιστήμης υποστηρίζονται τα θεμέλια, προς εξυπηρέτηση ασφαλούς καθολικής ανύψωσης. Επομένως, ο εξουσιάζων που βρίσκεται κάτω από τη σχάρα της αποβάθρας, είναι βεβαιότατα σε θέση τέμνουσα ακροδυναμική, ούτε δυσχερή ούτε πλεονεκτική: Υποστηρίζει και παρακολουθεί άγρυπνα, ανάμεσα από τα διάκενα της σχάρας, ακόμη και τις σόλες των παπουτσιών των υπερκειμένων, διαθέτοντας ευρύ πεδίο ανάλυσης των μικροδυναμικών «επιβολής» που αναπτύσσονται κατά κύριο λόγο στη βάση.

Κάπως έτσι ίσως είδε και ο Μισέλ Πολ Φουκώ, ανεστραμμένη την πυραμίδα των συσχετισμών της εξουσίας. Αντιστρέφοντας λοιπόν την μνημειώδη διαστρωμάτωση στη σύλληψή του, είπε ότι «πρέπει να βλέπουμε την εξουσία από κάτω προς τα πάνω», ισχυριζόμενος ότι «επειδή δεν υπάρχει καμία παντοδύναμη κεντρική εξουσία, αλλά πολλές παράλληλα δρώσες σε μικροκλίμακα εξουσίες, η κρατική εξουσία περιορίζεται στον έλεγχο των σχέσεων που πραγματώνονται μόνο στη βάση, καθόσον το Κράτος δεν μπορεί να κατανοήσει και να περιλάβει όλο το φάσμα των αναπτυσσομένων πραγματικών σχέσεων».

Κάτι ακόμη σημαντικό που διαπίστωσε είναι ότι οι αντιστάσεις είναι περισσότερο δυναμικές και παραγωγικές, ακριβώς στο πεδίο που ασκούνται οι σχέσεις εξουσίας, από ελεύθερες πάντα μονάδες. Άρα, όσο θα υπάρχουν ελεύθερες μονάδες, θα υπάρχουν και αντιστάσεις και συνεπώς, σχέσεις εξουσίας.

Εφόσον αναπνέουμε λοιπόν, την εξουσία δεν την ατενίζουμε ως κάτι ανοίκειο, δεν τη στήνουμε στα πέντε μέτρα επί ποινή προδοσίας της για τα άδικα της ζωής μας, γιατί όλοι είμαστε εξουσιάζοντες και ταυτοχρόνως εξουσιαζόμενοι σε πολλαπλές συνάψεις και σε μικροεπίπεδο σχέσεων, βουτημένοι στην ανάγκη παραγωγής ιστορίας.

Και τόσο πιο αξιομνημόνευτα καταγράφεται η ιστορία -μας ενδιαφέρει ή όχι- όσο ουσιαστικότερες και πλέον παραγωγικές είναι οι αντιστάσεις ημών, των ελευθέρων υποκειμένων, που με τον έναν ή τον άλλον ρόλο κολυμπάμε στη μήτρα της!

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ε. ΛΑΣΘΙΩΤΑΚΗΣ
Δικηγόρος Παρ’ Αρειω Πάγω
LLM ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ
υ. Διδάκτωρ Νομικής
ΔΙΑΠΙΣΤΕΥΜΕΝΟΣ ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΤΗΣ Υπ. Δικαιοσύνης
Υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος Δήμου Ωραιοκάστρου με την δημοτική παράταξη Αν.α.σ.α.